بیانیه پایانی اولین همایش ملی خیر ماندگار
به نام خداوند داد و دهش
خداوند علیم را شاکریم فرصت عنایت کرد تا اولین همایش ملی خیر ماندگار با حضور خیران، سیاستگذاران عرصه عمومی، مدیران دولتی، پژوهشگران، متفکران، دانشجویان و علاقمندان به امر خیر و نیکوکاری به همت بنیاد خیریه راهبری آلاء و با مشارکت دانشگاهها، حوزه های علمیه، انجمنهای علمی و موسسات خیریه مختلف کشور طی روزهای اول و دوم اسفند ماه 1395 در شهر تهران برگزار شود؛ ایامی که مزین به یاد حضرت فاطمه زهرا (س) است.
کمیته علمی این همایش، که با استقبال نویسندگان شش حوزه مورد تاکید آن (مطالعه و ارزیابی امور خیر در حوزه های آموزش، اقتصاد، جامعه، مدیریت، فقه و حقوق و فرهنگ) برگزار شد، ضمن سپاس از همه نویسندگان، مشارکت کنندگان، برگزارکنندگان و اعضای محترم و ضمن اعتراف به این موضوع که فعالیتهای انسانی، مخصوصا در اولین نوبت آن، دارای کاستیهایی است که با مشارکت و نقادی جمعی ممکن است کاهش یابد، بر نکات زیر برای شروع اقدامات و فعالیتهای آینده تاکید می کند:
اول. آثار فعالیتهای خیر در حیات اجتماعی ایرانیان از گذشته تا کنون، بسیار گسترده و عمیق بوده است به گونه ای که باید اعتراف کرد خیر و نیکوکاری یکی از ویژگیهای اصلی فرهنگ عمومی ایرانیان است. این ویژگی فرهنگی را باید ارج نهاد و گرامی داشت و زمینه انتقال آن به نسلهای بعدی را فراهم ساخت. این زمینهسازی هم باید در آموزش رسمی یعنی از طریق آموزش و پرورش و آموزش عالی و هم باید در آموزش غیررسمی یعنی توسط خانواده و رسانههای جمعی، مخصوصا رسانه ملی و تبلیغات شهری، مورد عنایت باشد. موضوع انتقال فرهنگ، موضوعی است که تربیت عمومی را هدف قرار میدهد و البته موضوعی است که عنایت و بسیج همگانی را طلب میکند.
دوم. در حوزه خیّری پرسشهای متعددی مطرح است که پاسخگویی به آنها لازمه استمرار عمل خیر است. پاسخگویی به پرسشهایی که در ارتباط با چیستی و چگونگی خیر مطرح است، نیازمند فعالیتهای گسترده پژوهشی و تولید دانش است. چنین عملی از طریق تلاش گسترده عالمان و پژوهشگران حاصل میشود و آنان نیازمند حمایتهای نهادهای مربوط هستند. گرچه دانشگاهها و حوزه های علمیه در این موضوع تاکنون نیز فعالیتهای ارزشمندی داشتهاند، اما ادامه فعالیت آنها نیازمند حضور خیران در این عرصه است. ما امیدوار هستیم این موضوع مورد عنایت خیران نیز قرار گیرد و این خیر اولویتدار برزمین مانده، توسط پژوهشگران ایرانی به انجام رسد.
سوم. عمل خیر، که توسط خیریهها دنبال میشود، در جامعه ایران دارای گستردگی زیاد و دارای طرفداران بسیار است. این عمل به طور واضح دارای آثاری در حیات اجتماعی است، که حکومت عهدهدار تدبیر آن است. اولا همکاری و همافزایی این دو نهاد ارجمند میتواند زمینه لازم برای اثرگذاری مثبت را درپی داشته باشد و ثانیا تنظیم ارتباط این دو نهاد فقط بر اساس قوانین و مقررات رسمی ممکن است. مساله اساسی آن است که امروز شاهد وجود چنین قوانینی نیستیم و یا قوانینی داریم که عمر طولانی دارند و سازگار با زمان نیستند. آنچه مطرح است لحاظ کردن خیر در قوانین بالادستی و جاری کشور است.
چهارم. مدیریت امور خیر موضوعی اساسی است. مدیریت امور خیر در دو سطح کلان و خرد مطرح است. در سطح کلان، لازم است از سویی همافزایی خیریهها و از سوی دیگر رابطه بین حکومت و خیریهها لحاظ شود. بر این موضوع تاکید میشود که خیریه و حکومت دو بخش دارای تمایز و نیازمند همکاری هستند و دخالت نابجای هر یک در کار دیگری، پیامدهای ناصوابی را درپی خواهد داشت. این مهم است که اولا کار خیر نمیتواند دولتی یا توسط دولت، مدیریت شود و ثانیا خیریه رقیب حکومت در فعالیتهای اجتماعی نیست. آنچه ضرورت توجه به آن آشکار است، خیریه در ایران با پایبندی به چهارچوب اساسی نظام، منشاء خدمات چشمگیری بوده و با اعتماد به ملت برای توسعه این خدمات، می تواند مسئولیت اجتماعی خود را دنبال کند.
پنجم. موضوع خیر در ایران به طور جدی با اعتقادات و باورهای دینی آمیخته است. این واقعیت یکی از فرصت های خیر در ایران است. آنچه در این ارتباط مطرح است، وجود احکام دینی در این موضوع است و این نیازمند حضور فقه در عرصه خیریه است. فقه خیریه باید بتواند به تناسب نیازها و واقعیتهای جامعه به شناسایی و اعلام احکام کارساز در شرایط کنونی جامعه ایران، مخصوصا از حیث زمینههای ضروری عمل خیر، اقدام کند.
ششم. دو رویکرد مهم از حیث اقتصادی در حوزه خیر مطرح است که در اولی خیّری با صرف درآمدهایی پیوند خورده که به طریقی حاصل آمده و با اقدام به خیر به اتمام میرسد و در دومی درآمدهای حاصل شده به نوعی سرمایهگذاری میشود تا از درآمدهای آن، کار خیری انجام پذیرد. آنچه امروزه به فرهنگ عمومی تبدیل شده، آن است که اولی را خیر و دومی را وقف میگویند. آنچه مورد تاکید است، پیوند این دو بخش ضروری عمل خیر است. خیر و وقف، مکمل یکدیگر و ضرورت استمرار نیکوکاری محسوب میشوند.
هفتم. فرهنگ خیر دارای سابقه و قدرت چشمگیری است و همین سابقه و قدرت ممکن است آن را به شدت نفوذناپذیر کند و این موضوع می تواند این عمل ارزشمند را دچار چالش کند. مفهوم خیر یکی از این زمینههای چالشزاست. معنای کنونی خیر، وجهی محدود از آن ارائه میکند که دارای روشهای تجربه شده است. آثار این نوع عمل امروزه با شواهد اجتماعی جای نقد دارد. اثربخشی خیری کنونی در اصلاح اجتماعی با تردید مواجه است. دنیای امروز و جوانان امروز مشتاق معنای موسع آن، اهداف متفاوت و بکارگیری روشهای نو در عرصه خیر هستند. این گروه، مخصوصا بر تمرکز اهداف بر اصلاح اجتماعی و در بکارگیری فضای مجازی و فناوری اطلاعات، از قدرت و توان بالایی برخوردار هستند ولی متولیان کنونی خیر در جامعه، با این فضا ناآشنا یا کم آشنا هستند. جامعه امروز به شدت نیازمند همگرایی نسلهای مختلف است. ایجاد زمینه برای همگرایی اجتماعی نیازمند تدابیر عمومی و فرهنگی از سوی خیران و نهادهای علمی است.
هشتم. نهادهای خیر و خیریهها نیز در جامعه کنونی با چالشهایی مواجه هستند که یکی از موارد مهم آن را میتوان چالش آموزش قلمداد کرد. خیّری در جهان امروز دارای تجاربی است که انتقال آن میتواند هر خیری را مدد رساند. آنچه امروز خیران و خیریهها از آن محروم هستند، آموزش برای خیّری است. آموزش خیران را میتوان هم فرصتی برای انتقال تجربه و هم فرصتی برای بازتولید خیّری قلمداد کرد. این بازتولید البته باید با استفاده از تجارب جهانی، با بازسازی همراه گردد تا اعتلای عمل خیر را در پی داشته باشد.
نهم. واقعیتهای جاری جامعه نشان میدهد که جای «دانش مطالعات خیر»، جای «رشته مطالعات خیر»، جای «انجمن مطالعات خیر» و جای «نشریه مطالعات خیر» در کشور ما خالی است. گرچه هر یک از این امور دارای مقرراتی برای تحقق هستند، اما اقدام به تحقق آنها نیازمند همت کسانی است شرایط عمل را دارند. این چهار موضوع را میتوان لوازم «دانشبنیان شدن» خیر قلمداد کرد. ما امیدوار هستیم که پیش از برگزاری همایش دوم طی دو سال آینده، شاهد تحقق هر چهار پایه مذکور باشیم.
دهم. راهبری خیر و خیریه برای ایفای نقش اجتماعی، امری نیازمند مشارکت همگان است. در این کار مشارکت همه نخبگان و فعالان امر خیر ضروری است. این دو گروه نیازمند زبان مشترک هستند. فرصتهای گفتگو میتواند این زبان مشترک را پدید آورد. لازم است هر گونه نشست علمی و تصمیمگیری با مشارکت همه گروههای ذیربط به انجام رسد.
والسلام علیکم